'TÖRE'

TÖRE

716 yılında dikilen Tonyukuk Yazıtı…

732 yılında dikilen Kül Tigin Yazıtı…

735 yılında dikilen Bilge Kağan Yazıtı…

Yani…

Türk dili/alfabesi, Türk tarihi, Türk edebiyatı, Türk sanatı ve Türk devlet geleneği hakkında önemli bilgiler veren Orhon Yazıtlarının kökünü, kağanların “vasiyeti” oluşturur.

“Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti; ilini/yurdunu -törünü kim bozabilir.”

Töre; toplumsal-siyasal düzene hakim olan hukuk'tur.

Töre; hükümdarı bağlayan objektif hukuk kaidesidir.

Türk devlet geleneğinde törü'nün bu kadar önemli olmasının sebebi, boylar/kabile arasında yaşanması muhtemel kargaşayı hukuka dayanarak önlemektir.

Bilge Kağan, devletinin kudretini anlatırken, “böyle kazanılmış, tanzim edilmiş ülkemiz, törümüz var” diye öğünür.

Yazıtlarda “düzeni” neyin bozduğu ayrıntılı anlatılır:

– Türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda…

– Devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadro iş başına getirildiğinde…

– Ahalide hoşnutsuzluk görüldüğünde…

– Yabancı kültürünün Türk birliğini zedeleyip, kişiliğini kaybettirdiğinde vs. “düzen” işlemez hale geliyor; ve devlet çöküyordu.

Uzatmayayım…

Orhun Yazıtları'dan, Cengiz Han'ın “koko debter”/mavi defterine kadar Türk devlet geleneği nesilden nesile Cumhuriyet'e kadar intikal etti.

Gökalp Şentürk